Ateş Toprak Su Gökyüzü
Birçoğunuz Beethoven’ın Egmont Uvertürü’nü daha önce mutlaka duymuş veya duymuşsunuzdur. Peki kaçınız bu bestenin Goethe’nin 1788’de tamamladığı Egmont adlı oyunundan uyarlandığını biliyor?
Nitekim bu bilgiyi yeni öğrendim ve çağına ve tüm zamanlara iz bırakan bu iki sanatçının tarihin tozlu sayfalarından geri getirdiği tarihi figür Kont Egmont hakkında heyecanla yazmak istedim.
1500’lü yılların ortalarında yaşamış Flaman asilzadesi ve generali Egmont, Fransa’ya karşı İspanyollarla birlikte savaşmış ve bu savaştan İspanyollar ve Flamanlar galip çıkmıştır. Bağımsızlık uğruna bu savaşı veren Flaman halkı, bu kez İspanya Krallığı tarafından zincirlere vuruldu ve bekledikleri ayrıcalık ve haklardan mahrum bırakıldı. Bunun sonucunda bölgede isyanlar çıktı ve halk İspanya Krallığı’na karşı örgütlenmeye başladı. İspanya Hükümdarı II. Philip, ılımlı bir politika izlemek yerine isyanı bastırmak ve isyana teşebbüs edenleri cezalandırmak için Alba Dükü’nü atadı.
Egmont, İspanyol hükümdarın halkına yönelik saldırgan davranışlarına karşı çıkmasına rağmen sadakatini savunmaya devam etti. İşlerin düzeleceğine olan inancı ve hükümdara olan bağlılığı nedeniyle, diğer bir asilzade olan arkadaşı William,[1] O, yaptığı gibi memleketini terk etmez. Hükümdarın emriyle Hollanda’nın hükümdarı olarak atanan Alba Dükü’nün göreve gelir gelmez yaptığı ilk işlerden biri, Egmont’u halk önünde idam ettirmek oldu. isyanın liderlerinden. Egmont’un ölümünü metanetle karşıladığına ve idamının ardından Flanders’da isyanların arttığına dair notlar dışında elimizde pek fazla bilgi yok. Ancak elimizdeki bilgiler tükenmeye başlayınca hayal gücünün sihirli değneği harekete geçiyor ve bir Alman şair aracılığıyla bize yeni bir Egmont sunmaya başlıyor:
Egmont’ta Goethe, tıpkı Shakespeare’in birçok kez yaptığı gibi, onu evrensel bir sorunun (Bağımsızlık) merkezine yerleştirerek, tarihsel bir figürü kasıtlı olarak ‘gerçeklikten’ ve tarihsel bağlamdan ayırır:
“Oyunun konusu Hollanda savaşından (1556-1598) alınmıştır. Ancak Goethe tarihi bir oyun yazmak istemediği için II. Hollandalıların Philippe’in İspanya’sına karşı ayaklanmasının öyküsünü arka plan olarak kullandı.[2]”
Tarihte Egmont’un 11 çocuğu varken, Goethe’nin Egmont’unun tek büyük aşkı vardı: Klare. Egmont’un tarihin son saatlerinde bile isyan girişiminde bulunduğuna dair hiçbir iz görülmezken, Goethe’nin Egmont’u tüm dünyayı özgürlük uğruna mücadeleye davet ediyor.
Bu kasıtlı çarpıtmayla ilgili olarak Goethe, “Tarihin 11 çocuklu çirkin bir adam olarak tanımladığı Egmont’u nasıl kahraman yapabilirim? “Şairlerin tarihçi olmadığını unutmayalım” dedi.
BEETHOVEN OYUNA GİRİYOR
Ancak Goethe’nin oyununun gerçek değerine başka bir deha sayesinde ulaştığını söylemek yanlış olmaz. Öyle ki Goethe’nin oyununun yazıldıktan sonraki dönemde büyük ilgi görmediği ve kısa süreliğine de olsa unutulduğu söylenebilir. Ancak bu unutkanlık uzun sürmeden Beethoven Goethe’nin yardımına koşar. Goethe’nin Egmont’u da tüm dünyada özgürlük sevgisini simgeleyen bir karaktere ve senfoniye dönüşüyor. Bu aynı zamanda bir dahinin başka bir dahiye saygı göstermesidir. Beethoven Goethe’nin büyük bir hayranı[3].
Beethoven’ın eserin kompozisyonunu 1809-1810 yılları arasında yazması tesadüf değildir. Bu dönem, Napolyon Savaşları’yla tüm Avrupa’nın ciddi anlamda sarsıldığı ve yaklaşık bir yıldır devam eden savaşın olup olmadığından kimsenin emin olmadığı bir dönemdi. on yıl hiç bitmeyecekti. Napolyon’un gücü zirveye ulaştı, neredeyse tüm Avrupa’nın hükümdarı. Ordusu resmen Kutsal Roma İmparatorluğu’nun sonunu getirdi, Prusya ve Rusya’ya diz çöktürdü ve İngiltere’yi korkuttu.
Beethoven’ın Napolyon’la bağlantısı da oldukça karmaşıktır. Fransız Devrimi’ni takip eden dönemde üstün askeri yetenekleri ve elde ettiği zaferlerle öne çıkan ve Cumhuriyet’in ayakta kalmasını sağlayan Napolyon Bonapart, bir zamanlar Fransız Devrimi’nin yegâne mirasçısı Beethoven için tam anlamıyla başarıya ulaşmış bir kahramandı. Avrupa’da monarşiyi ortadan kaldıran ve atının üzerinde dünyaya özgürlük getiren kişi. Bu hayranlık onu ünlü 3. Senfonisini Napolyon’a ithaf edecek kadar ileri götürdü. 3. Senfoni’nin kapağına şunu yazdı: “Sinfonia Intitolata Bonaparte[4] ”. Ancak çok geçmeden hayranının kendisini imparator ilan ettiğini (ve amacının Avrupa’ya özgürlük getirmekten ziyade İskender ve Sezar gibi adını tarihe kazımak olduğunu) öğrendiğinde büyük bir hayal kırıklığı yaşar ve şu sitemi yapar: “ Sıradan bir ölümlüden hiçbir farkı yok!” Artık tüm insan haklarını ayaklar altına alacak ve sadece kendi hırsları doğrultusunda hareket edecek; Kendisini tüm insanlardan üstün gören bir zorba olacak!”
Ve bunları söyledikten sonra kapakta yazdığı metni silerek yerine kahramanlık anlamına gelen Eroica kelimesini koyar. Egmont Uvertürü, Eroica’nın hemen ardından gelir. Beethoven’ın Kont Egmont’u herhangi biri olarak değil, kahramanı olarak hatırlaması anlamlıdır.
Egmont Uvertürü, Beethoven’ın bir zamanlar idolü olarak gördüğü Napolyon’a karşı yürüttüğü destansı bir savaştır. Yeni dahi Napolyon gerçek bir halk kahramanı ve özgürlük aşığıdır.
Bir ideal olan özgürlüğü, idealinin aracı olarak kullanan ve savaşlarla Avrupa kıtası üzerindeki hakimiyetini artıran Napolyon gibi bir fatih değildir.
İSYANCI RUHUNU EN AÇIK ŞEKİLDE İFADE EDEN ESERİ
Goethe için Egmont muhtemelen her zaman içinde yaşayan ama açığa vurmaktan korktuğu asi ruhu en açık şekilde ifade ettiği eserdi.
Salah Birsel’in sözleriyle: “Egmont, Goethe’nin ilk büyük şeytani tipidir. Ancak Egmont’un gücü aynı zamanda zayıflığını da ortaya çıkarır. Siyasi hileler ve hileler onun kafasını karıştırır. Ancak İspanyollar tarafından yakalanıp idam cezasına çarptırıldığında ölüme meydan okumaya bile cesaret edemedi. Freedom’ın hapishanede uyurken karşısına Klare şeklinde çıkması Egmont’a yeni bir ufuk açar. Artık özgürlük idealinin ölümünden sonra da yaşayacağına inanıyor. “
Gerçek Egmont nasıldı? Gerçekten Goethe’nin deyimiyle ve Beethoven’ın Napolyon’a alternatif olarak gördüğü gibi gece gündüz halkına hizmet eden, özgürlüğe düşkün bir kont muydu, yoksa bundan tamamen bağımsız bir karakter miydi?
Hiçbir zaman kesin olarak bilemeyeceğiz, bilmemize de gerek yok.
Emin olduğumuz tek şey Goethe’nin oyunu ve Beethoven’ın bu oyundan yararlanarak yarattığı Egmont Uvertürü’nün bu iki sanatçının ve ardından tüm dünyanın bağımsızlık özlemini yansıtmada oldukça başarılı olduğudur.
Yazımı Goethe’nin oyununun son sahnesinden bir alıntıyla tamamlamak istiyorum; Başı öne eğik, gururu çiğnenen, haksızlığa uğrayan, bağımsızlıktan umudunu kesen, heyecanını yitiren herkesin şu satırlarda kendilerini cesaretlendirecek bir şeyler bulmasını diliyorum:
“[5] Egmont: Zafer tanrıçası sana rehberlik ediyor! Deniz, bariyerlerinizi aştığı gibi, siz de zulüm duvarını aşın ve yıkın, gasp ettiği topraklardaki zulmü boğun ve yok edin.
(Trompet yaklaşıyor)
Dinle dinle! Bu ses kaç kez beni savaş ve zafer meydanlarında özgürce yürümeye çağırdı! Yoldaşlar bu tehlikeli, asil yola ne kadar da sevinçle çıktılar! Ben de bu zindandan büyük sona doğru yürüyorum. Uğruna yaşadığım, savaştığım ve uğruna acı çekerek kendimi feda ettiğim özgürlük için ölüyorum.
(Sahnenin ayağını baltalı mızrak taşıyan İspanyol askerleri tutuyor.)
Evet, hemen mızraklarınızı hizalayın ve saflarınızı yakınlaştırın! Beni korkutamazsın. Her yanım cana susamış ölümle çevriliyken, süngü karşısında, süngü karşısında durmaya, cesur yaşamımı iki kat daha hızlı duymaya alıştım.
Düşman sizi her taraftan kuşatıyor! Kılıçlar parlıyor… Dostlar, kaldırın kalplerinizi! Arkanızda anne babanız, eşleriniz, çocuklarınız var.
(korumalara işaret ederek)
Bunlar hükümdarın boş sözleriyle hareket ediyor, kalpleriyle değil! Size örnek verdiğim gibi, sevdiklerinizi kurtarmak için şevkle ölün.
(Muhafızlara ve arka kapıya doğru ilerlerken trompetler çalınır, perde açılır, müzik yeniden başlar ve oyun bir zafer senfonisi ile tamamlanır.)
Dipnot: Goethe’nin 1788’de tamamladığı oyun, zafer senfonisiyle sona erdi. Ancak Beethoven’ın bestesiyle Egmont gerçek zafer senfonisine kavuştu.[6]
[1]Orange William: Egmont’un ölümünün ardından çıkan Seksen Yıl Savaşları sırasında Hollanda’nın bağımsızlık mücadelesinde değerli bir rol oynadı.
[2]Salah Birsel, Goethe, ışık…biraz daha ışık
[3]Şunu da unutmayalım ki, karmaşık ilişkilerine rağmen Goethe de Beethoven’ın dehasına büyük bir hayranlık besliyordu.
[4]Bonaparte onuruna senfoni.
[5] Goethe, Egmont, Milli Eğitim Bakanlığı, Dünya edebiyatlarından çeviriler. Çeviren: Mediha ve Şerif Önay.
[6] Faruk Güvenç’in transferiyle: Uvertürün hemen başındaki dramatik girişte, Hollanda’nın İspanyolların çizmeleri altında ezilişi anlatılıyor. Bundan sonraki kısa kısım, özgürlük fikrinin uyanması ve bağımsızlık savaşının patlak vermesidir. Kemanlar Egmont’un kafasını kesiyor; Bir dakikalık saygı duruşunun ardından dua niteliğinde kısa bir koral duyulur. Egmont’un ölümüyle bağımsızlık savaşı ve zafer engellenemeyecektir. Nitekim uvertürü “Zafer Senfonisi” ile bitiyor.
